Anasayfa
Portal
Galeri
Arama
Kayıt Ol
Giriş yap
Deniz Akıntıları
Cengiz DENİZ
Deniz ve okyanuslarda binlerce esrarlı olay cereyan etmektedir. Pekçok deniz dibi araştırıcısı hayretlerini gizleyememekte ve bu esrarlı dünyanın sırları neşriyatlara mevzu olmaktadır. İşte bu esrarlı dünyanın hususiyetlerinden birisi de denizde vukua gelen akıntılardır.
Dış yüzü itibariyle bu akıntılar, rüzgâr tesiriyle veya denizin farklı bölgelerinde değişik miktarlarda bulunan tuz yüzünden meydana gelirler. Tuzlulukları farklı iki denizi bağlayan boğazlarda ortaya çıkan akıntıların hususiyeti şöyledir: Tuzu az olan denizin suları, tuzu fazla olan denize doğru üst akıntı ile, tuzu fazla olan denizin suları ise az olanına alt akıntı ile seyretmektedir.
Rüzgârlarla husule gelen ve okyanuslarda görülen büyük ve devamlı akıntıların husule gelmesinde "Alize" rüzgârlarının rolü yardır. Kuzey yarımküreden Kuzey-Doğu, Güney yarımkürede Güney-Doğu dan ekvatora doğru hiç durmadan esen alize rüzgârları okyanusun satıh sularını batıya doğru sürükleyerek okyanus akıntılarının meydana gelmesine sebep olur. Bu akıntılar Atlas Okyanusunda, Büyük Okyanusda ve Hint Okyanusu güneyinde alizelerin meydana getirdikleri ekvator akıntılarını oluşturur. Bu akıntılar dünyanın batıdan doğuya dönmesinden ve dönme hızının ekvatora doğru gittikçe artmasından dolayı, onları meydana getiren alizeler gibi, batıya sapar, karşılarına çıkan karalara çarparak kollara ayrılırlar. Bazı kollar orta "enlemlerde" esen batı rüzgârlarının tesiriyle yollarına devam ederler. Bazı kollar da ana akıntının başlangıç yerine gelerek halkalar çizerler. Okyanus akıntılarının halka şeklini alması, yerin dönmesinden ileri gelen sapma yüzünden olur. Bu halkaların batı yarısında sular sıcaktır. Çünkü bunlar ekvator bölgesinden buralara sürüklenmiş olan sulardır. Akıntı halkalarının doğu yarısındaki sular soğuktur. Çünkü bunlar, buraya daha serin yerlerden gelmiştir. Hem de buralarda, üst suların yerine alttan soğuk dip suları çıkar. Akıntı halkalarının ortası durgundur. Bazan buralarda dalgaların kopardığı ve akıntıların sürükleyip getirdikleri su yosunları birikir. Bunlara "Sargassum" su yosunları denir.
Anlatılanlar okyanusların sathında görülen akıntılardır. Aslında okyanusların derinliklerinde de sular durgun değildir. Kutup bölgesinde soğuyan üst sular ağırlaşarak dibe inerler ve buradan ekvatora doğru ilerlerler. Derin sulardaki hayvanlara gerekli olan oksijeni bu dip akıntıları sağlar. Eğer sular okyanusun dış yüzü ile dibi arasında bu şekilde dolaşmasaydı, derin sulardaki oksijen zamanla tükenir ve buralarda hayvanların yaşamasına imkân kalmazdı. Dip sularındaki bu deveran son derece yavaştır. Önemli akıntılardan Golfstrim'i açıklayalım.
Golfstrim körfez akıntısı demektir. Kuzey Atlas Okyanusundaki sıcak su akıntısıdır. Florida İle Küba arasında doğar. Güney ekvator akıntısının bir kolu Antil denizinden geçerek Meksika körfezine girer. Kuzey ekvator akıntısının bir kısmı da gene Antil denizinden geçerek Meksika körfezine sokulur. Güney ve Kuzey ekvator akıntılarının sıcak sulan Meksika körfezi seviyesinin yükselmesine sebep olur. Körfezin fazla suları Florida boğazından Atlas Okyanusuna akar. Golstrim kuzeye doğru hızla geniş
ler. Hatteras burnu açıklarında genişliği 300 mili bulur ve hızı çok azalır. Burada suların sıcaklığı tesir sahası dışında kalan Orta Atlas Okyanus sularınınkinden ancak 3 °C fazladır. Buna karşılık soğuk Lâbrador akıntısından gelen kıyı suları ile arasındaki sıcaklık farkları daha da yüksektir. Ilık ve soğuk suların teması planktonda büyük kırılmalara sebep olur ve yemlerin bollaşması büyük balık kümelerini çeker. Bu akıntı sayesinde Newfoundland açıkları dünyanın başlıca balıkçılık bölgelerindendir (Kuzey Amerika doğusu). Newfoundland'ın ötesinde golfstrim ğusu). Newfounland'ın ötesinde golfstrim Kuzey doğuya doğru sapar ve genişler. Sıcaklıkları 20°C'yi bulmaz ve hızı yarım milden azdır. Bu yüzden bazı deniz araştırmacıları burada bir Kuzey Atlas Okyanusu sapmasından söz ederler. Hususiyetini kaybeden Golfstrimin ılık suları yavaş yavaş yüksek enlemlere doğru taşınarak Atlas Okyanusu hidrolojisinde gene de önemli rol oynar. İskandinav Limanları (Kuzey Avrupa) bu ılık su sayesinde buz tutmaktan kurtulur.
* Akıntıların tesirleri en çok iklim üzerinde olur. Meselâ Golfstrim sayesinde Avrupa'nın batı kıyıları hiç bir zaman, kışın buz tutmaz ve izoterm eğrilerinin daha yüksek değerde olmasını sağlar. Halbuki aynı enlemde Amerika kıyıları Lâbrador soğuksu akıntısının sayesinde iklim soğuk ve izoterm eğrileri daha düşükdür.
* Balıkçılık üzerindeki tesirleri çok mühimdir. Soğuk ve sıcak su akıntılarının birbirine değdiği yerlerde planktonlar bol olduğu için balık verimi de yüksek olur.
* Denizlerdeki canlı hayat ancak akıntılar sayesinde devam eder. Satıhtaki oksijence zengin suların aşağılara karışması neticesinde dip sulara da hayat nefhedilmiş olur.
* Kıtalardan nehirler vasıtasıyla ve erozyonla gelip okyanusların dibinde yığılan silikat, nitrat, fosfat gibi birçok kimyevî terkibler, deniz bitki ve hayvanlarının hayatiyeti İçin elzem olan unsurlardan olup, bunlar da dipten kaldırılıp satıh sularına yayılarak muhtaç olan canlıların emrine hazır besin olarak sunulur.
Rüzgârlar, nasıl havanın dengesinin sağlanması, bulutların taşınması, nebatat ve yine bulutların aşılanması içinse, denizlerdeki bu deverân da farkında olduğumuz veya olamadığımız pek çok ince gayeler içindir. Bir plân dairesinde herşeyi ölçülü biçimde takdir eden kudret, yerde-gökte ve deniz diplerinde de işte böylece kendisini hissettirmektedir.
Cengiz DENİZ
Deniz ve okyanuslarda binlerce esrarlı olay cereyan etmektedir. Pekçok deniz dibi araştırıcısı hayretlerini gizleyememekte ve bu esrarlı dünyanın sırları neşriyatlara mevzu olmaktadır. İşte bu esrarlı dünyanın hususiyetlerinden birisi de denizde vukua gelen akıntılardır.
Dış yüzü itibariyle bu akıntılar, rüzgâr tesiriyle veya denizin farklı bölgelerinde değişik miktarlarda bulunan tuz yüzünden meydana gelirler. Tuzlulukları farklı iki denizi bağlayan boğazlarda ortaya çıkan akıntıların hususiyeti şöyledir: Tuzu az olan denizin suları, tuzu fazla olan denize doğru üst akıntı ile, tuzu fazla olan denizin suları ise az olanına alt akıntı ile seyretmektedir.
Rüzgârlarla husule gelen ve okyanuslarda görülen büyük ve devamlı akıntıların husule gelmesinde "Alize" rüzgârlarının rolü yardır. Kuzey yarımküreden Kuzey-Doğu, Güney yarımkürede Güney-Doğu dan ekvatora doğru hiç durmadan esen alize rüzgârları okyanusun satıh sularını batıya doğru sürükleyerek okyanus akıntılarının meydana gelmesine sebep olur. Bu akıntılar Atlas Okyanusunda, Büyük Okyanusda ve Hint Okyanusu güneyinde alizelerin meydana getirdikleri ekvator akıntılarını oluşturur. Bu akıntılar dünyanın batıdan doğuya dönmesinden ve dönme hızının ekvatora doğru gittikçe artmasından dolayı, onları meydana getiren alizeler gibi, batıya sapar, karşılarına çıkan karalara çarparak kollara ayrılırlar. Bazı kollar orta "enlemlerde" esen batı rüzgârlarının tesiriyle yollarına devam ederler. Bazı kollar da ana akıntının başlangıç yerine gelerek halkalar çizerler. Okyanus akıntılarının halka şeklini alması, yerin dönmesinden ileri gelen sapma yüzünden olur. Bu halkaların batı yarısında sular sıcaktır. Çünkü bunlar ekvator bölgesinden buralara sürüklenmiş olan sulardır. Akıntı halkalarının doğu yarısındaki sular soğuktur. Çünkü bunlar, buraya daha serin yerlerden gelmiştir. Hem de buralarda, üst suların yerine alttan soğuk dip suları çıkar. Akıntı halkalarının ortası durgundur. Bazan buralarda dalgaların kopardığı ve akıntıların sürükleyip getirdikleri su yosunları birikir. Bunlara "Sargassum" su yosunları denir.
Anlatılanlar okyanusların sathında görülen akıntılardır. Aslında okyanusların derinliklerinde de sular durgun değildir. Kutup bölgesinde soğuyan üst sular ağırlaşarak dibe inerler ve buradan ekvatora doğru ilerlerler. Derin sulardaki hayvanlara gerekli olan oksijeni bu dip akıntıları sağlar. Eğer sular okyanusun dış yüzü ile dibi arasında bu şekilde dolaşmasaydı, derin sulardaki oksijen zamanla tükenir ve buralarda hayvanların yaşamasına imkân kalmazdı. Dip sularındaki bu deveran son derece yavaştır. Önemli akıntılardan Golfstrim'i açıklayalım.
Golfstrim körfez akıntısı demektir. Kuzey Atlas Okyanusundaki sıcak su akıntısıdır. Florida İle Küba arasında doğar. Güney ekvator akıntısının bir kolu Antil denizinden geçerek Meksika körfezine girer. Kuzey ekvator akıntısının bir kısmı da gene Antil denizinden geçerek Meksika körfezine sokulur. Güney ve Kuzey ekvator akıntılarının sıcak sulan Meksika körfezi seviyesinin yükselmesine sebep olur. Körfezin fazla suları Florida boğazından Atlas Okyanusuna akar. Golstrim kuzeye doğru hızla geniş
ler. Hatteras burnu açıklarında genişliği 300 mili bulur ve hızı çok azalır. Burada suların sıcaklığı tesir sahası dışında kalan Orta Atlas Okyanus sularınınkinden ancak 3 °C fazladır. Buna karşılık soğuk Lâbrador akıntısından gelen kıyı suları ile arasındaki sıcaklık farkları daha da yüksektir. Ilık ve soğuk suların teması planktonda büyük kırılmalara sebep olur ve yemlerin bollaşması büyük balık kümelerini çeker. Bu akıntı sayesinde Newfoundland açıkları dünyanın başlıca balıkçılık bölgelerindendir (Kuzey Amerika doğusu). Newfoundland'ın ötesinde golfstrim ğusu). Newfounland'ın ötesinde golfstrim Kuzey doğuya doğru sapar ve genişler. Sıcaklıkları 20°C'yi bulmaz ve hızı yarım milden azdır. Bu yüzden bazı deniz araştırmacıları burada bir Kuzey Atlas Okyanusu sapmasından söz ederler. Hususiyetini kaybeden Golfstrimin ılık suları yavaş yavaş yüksek enlemlere doğru taşınarak Atlas Okyanusu hidrolojisinde gene de önemli rol oynar. İskandinav Limanları (Kuzey Avrupa) bu ılık su sayesinde buz tutmaktan kurtulur.
* Akıntıların tesirleri en çok iklim üzerinde olur. Meselâ Golfstrim sayesinde Avrupa'nın batı kıyıları hiç bir zaman, kışın buz tutmaz ve izoterm eğrilerinin daha yüksek değerde olmasını sağlar. Halbuki aynı enlemde Amerika kıyıları Lâbrador soğuksu akıntısının sayesinde iklim soğuk ve izoterm eğrileri daha düşükdür.
* Balıkçılık üzerindeki tesirleri çok mühimdir. Soğuk ve sıcak su akıntılarının birbirine değdiği yerlerde planktonlar bol olduğu için balık verimi de yüksek olur.
* Denizlerdeki canlı hayat ancak akıntılar sayesinde devam eder. Satıhtaki oksijence zengin suların aşağılara karışması neticesinde dip sulara da hayat nefhedilmiş olur.
* Kıtalardan nehirler vasıtasıyla ve erozyonla gelip okyanusların dibinde yığılan silikat, nitrat, fosfat gibi birçok kimyevî terkibler, deniz bitki ve hayvanlarının hayatiyeti İçin elzem olan unsurlardan olup, bunlar da dipten kaldırılıp satıh sularına yayılarak muhtaç olan canlıların emrine hazır besin olarak sunulur.
Rüzgârlar, nasıl havanın dengesinin sağlanması, bulutların taşınması, nebatat ve yine bulutların aşılanması içinse, denizlerdeki bu deverân da farkında olduğumuz veya olamadığımız pek çok ince gayeler içindir. Bir plân dairesinde herşeyi ölçülü biçimde takdir eden kudret, yerde-gökte ve deniz diplerinde de işte böylece kendisini hissettirmektedir.
