Anasayfa
Portal
Galeri
Arama
Kayıt Ol
Giriş yap
Büyük ve küçük ünlü uyumu
Türkçede büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur. Kural dışı kalan çok az sözcükler mevcuttur ki bunların büyük bir kısmını yabancı kökenli sözcükler oluşturmaktadır. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i)diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.
Örnek:
Türkçe'de en çok kullanılan deyimlerden örnekler;
Türkçede en çok kullanılan atasözlerinden örnekler;
Türkçe'de bulunan ilginç deyim ve atasözleri;
Yabancı Dillerle Etkileşimi
Türkçe'ye Geçen Yabancı Sözcükler
Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir.
Türkçe'de yer alan sözcüklerin toplam %14,33'ü (104.481 sözcüğün 14.973'ü) yabancı dillerden Türkçe'ye girmiştir:
Basın Dilindeki Yaygınlığı
Tuba Ersöz'ün bir araştırmasına göre, basındaki yabancı kökenli sözcük kullanımı halka göre daha yüksek bir konumda. Basın dili halka bilimsel dilden daha yakın olması gerekirken, Türkiye'deki bu tam tersine işleyen olgu dikkat çekici.
Araştırmaya göre dil devriminden bu yana basın dilinde Türkçe sözcük kullanımı artmış, Farsça ile özellikle Arapça sözcüklerin kullanımı büyük ölçüde düşmüştür. Buna karşın diğer dillerden alınan sözcüklerin kullanımında bir artış olmuştur, ki bu rakamların günümüzde daha da arttığı tahmin edilmektedir.
Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler:
Türkçe'den Diğer Dillere Geçen Sözcükler
Türkçe kökenli ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler:
Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu dönemi veya öncesinden şekillenmiş, Türkçe-Ermenice ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Yunanca ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Bulgarca ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Arnavutça ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Boşnakça ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Romence ortak sözcük hazinesi mevcuttur.
Ayrıca: Rekortmen Sözcükler
En çok anlamdaşı olan sözcük:
En çok tek bir sesli harf kullanımı:
En uzun sözcük:
Türkçede büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur. Kural dışı kalan çok az sözcükler mevcuttur ki bunların büyük bir kısmını yabancı kökenli sözcükler oluşturmaktadır. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i)diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.
Örnek:
- büyük ünlü uyumu : balta - baltalar ; arı - arılar ; top - toplar ; uçak - uçaklar
- küçük ünlü uyumu : ev - evler ; istek - istekler ; örtü - örtüler ; ünlü - ünlüler
Türkçe'de en çok kullanılan deyimlerden örnekler;
- Kulak misafiri olmak.
- Yangına körükle gitmek.
- Yumurta kapıda.
- Etekleri zil çalmak.
- Yerin kulağı vardır.
Türkçede en çok kullanılan atasözlerinden örnekler;
- Damlaya damlaya göl olur.
- Bugünün işini yarına bırakma.
- İşleyen demir ışıldar.
- Gün doğmadan neler doğar.
Türkçe'de bulunan ilginç deyim ve atasözleri;
- Fakirin parmağına bir kaşık bal bulanmış, yemeden duramamış.
- Kedi (Bazı yerlerde kuş) g.... görmüş, yara sanmış.
- Deveye sormuşlar, senin boynun neden eğri diye. Nerem doğru ki demiş.
- Türk çalmış, Türkmen oynamış.
- Ayranı yok içmeye, tahtıravanla (atla) gider s...maya.
- Daha karpuz kesecektik. (yeni deyimleşen bir sözcük öbeğine örnek)
Yabancı Dillerle Etkileşimi
Türkçe'ye Geçen Yabancı Sözcükler
Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir.
Türkçe'de yer alan sözcüklerin toplam %14,33'ü (104.481 sözcüğün 14.973'ü) yabancı dillerden Türkçe'ye girmiştir:
|
|
Basın Dilindeki Yaygınlığı
Tuba Ersöz'ün bir araştırmasına göre, basındaki yabancı kökenli sözcük kullanımı halka göre daha yüksek bir konumda. Basın dili halka bilimsel dilden daha yakın olması gerekirken, Türkiye'deki bu tam tersine işleyen olgu dikkat çekici.
Araştırmaya göre dil devriminden bu yana basın dilinde Türkçe sözcük kullanımı artmış, Farsça ile özellikle Arapça sözcüklerin kullanımı büyük ölçüde düşmüştür. Buna karşın diğer dillerden alınan sözcüklerin kullanımında bir artış olmuştur, ki bu rakamların günümüzde daha da arttığı tahmin edilmektedir.
| Yıl | Türkçe sözcükler | Arapça sözcükler | Farsça sözcükler | Kürtçe sözcükler |
| 1931 | 35 % | 51 % | 2 % | 6 % |
| 1941 | 48 % | 40 % | 3 % | 4 % |
| 1951 | 51 % | 35 % | 3 % | 6 % |
| 1965 | 60,5 % | 26 % | 1 % | 8,5 % |
| 1995 | 70,9 % | 19,7 % | 1 % | 8,4 % |
Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler:
- Arapça'dan: fikir, hediye, resim, insan, saat, asker, vatan, ırk, millet, memleket, devlet, halk, hain, kurban, şehit
- Farsça'dan: tahta, pazar, pencere, şehir, hafta, ateş, rüzgâr, ayna, can, dert, hoş, düşman, kahraman, köy
- Yunanca'dan: liman, kutu, ırgat, lamba, filiz, kiraz
- İtalyanca'dan: banyo, bavul, politika, gala, borsa, fanila, posta, iskele, jandarma
- Fransızca'dan: lüks, kuzen, pantolon, kuaför, hoparlör, kamyon, sürpriz, şans, detay, iskelet, anten, lavabo, eviye, tuvalet, polis
- İngilizce'den: pikap, tişört, mayın, miting, video, teyp, kod, çita, medya, sandviç
- Almanca'dan: şalter, şvester, haymatlos, kuruş, beher
Türkçe'den Diğer Dillere Geçen Sözcükler
- cacık: Yunanca "zaziki"
- denge (para): Rusça "dengi"
- dilmaç (çevirmen): Almanca "Dolmetscher"
- dolma: İngilizce "dolma", Yunanca "dolmalakis"
- duman: Rusça'da "tuman"
- ordu: Almanca, İngilizce ve Fransızca "Horde"
- yelek: İngilizce ve Fransızca gilet, ispanyolca gileco, jaleco, chaleco, arabca jalikah
- yoğurt: İngilizce "yoghurt", Fransızca "yaourt", Almanca "Joghurt", İspanyolca "yogur"
- yar (uçurum): Rusça "zar"
- yarlık (ferman): Rusça "zarlik"
Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu dönemi veya öncesinden şekillenmiş, Türkçe-Ermenice ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Yunanca ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Bulgarca ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Arnavutça ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Boşnakça ortak sözcük hazinesi, Türkçe-Romence ortak sözcük hazinesi mevcuttur.
Ayrıca: Rekortmen Sözcükler
En çok anlamdaşı olan sözcük:
- Tuvalet, ayakyolu, memişhane, abdesthane, kenef, hela, yüznumara. (7)
En çok tek bir sesli harf kullanımı:
- Badanalayamayacaklardansalar (12)
En uzun sözcük:
- Muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine (70 harf)
En çok a içeren sözcük: - Alafrangalaştıramayacaklardansalar (13 kez a harfi)
En çok "e" içeren sözcük: - Gelenekselleştiriveremeyebileceklerdenseler (15 kez e harfi)
En çok "ı" içeren sözcük: - Sıkıntısızlaştırıcılığınızın (11 kez)
En çok "i" içeren sözcük: - Kişiliksizleştiricileştiriverebileceklerimizdenmişsiniz (15 kez)
Tersinden de aynen okunan en uzun tümceler: - Ey Nihat Adana'da tahin ye (21 harf, anlamlı)
- Ey Edip Adana'da pide ye (19 harf, anlamlı)
Ayrıca bakınız - Orhun yazıtları
- Divanü Lügati’t-Türk
- Türkçe Karakter Temizleme Programı
- Yazım Türkçeleştirme Programı
- Altay dilleri
- Göktürkçe
- Turan
- Uluslararası Türkçe Olimpiyatı
Kaynakça
^ Talât Tekin, Japonca ve Altay Dilleri, Doruk, 1993. - Orhan Hançerlioğlu, Türk Dili Sözlüğü, Remzi Kitabevi
Dış bağlantılar - Türk Dil Kurumu
- Dilimizi Koruyalım
- Türkçe ve Edebiyat Alanında Kaynak Bir Ağ Kümesi
- Türkçe Temel Yazım Kılavuzu
- Türkçemizi Canlandırma Derneği (TürkCAN)
- Dil Derneği
- Türkçe konuşulan bölgeler]
- Uluslararası Türkçe Olimpiyatı
- AnaDilim.Org Türkçe Gönüllüleri
- Temel Yazım Kılavuzu
- İnternet Türkçe'ye Zararlı mı?
- Türkçe Sevdalıları
- Türkçesi Varken
- 200 Ülkede Türkçe Tercüman
- Türkçeyi TÜRK'çe Kullanalım - Bilgicik.Com
- TÜRK'çe Yaşam
- Türkçe anlatımlar
